Thầy dạy văn lớp 10c năm 77, nhà Thầy
ở Làng Mới, phía sau công ty TOYOTA bây giờ, tôi biết vậy nhưng chính xác thì
không, Thầy dạy môn học chính, có số giờ lên lớp cao, nhưng có lẽ vì Thầy kiệm
lời nên lũ học trò chưa giành cho Thầy sự quan tâm đúng mực. 10c F có ai còn
nhớ Thầy không? Tôi còn nhớ Thầy thấp, đậm, trán cao, Thày nghiện thuốc lá ..
dáng vẻ Thầy rất lam lũ và rất ít cười; sau mỗi giờ lên lớp Thầy đi về phòng
nghỉ giành cho giáo viên và hút thuôc, trống trường điểm Thầy lại có mặt ngay,
y như là Thầy chỉ đứng ngay hành lang vậy; tôi chưa thấy khi nào Thầy ngồi lại
trong lớp tâm sự cùng học trò, chắc Thầy muốn giành cho lũ học trò một sự tự do
thoải mái trong giờ giải lao.
Cuối học kỳ hai, năm học 1977, sau
nhiều lần cân nhắc, chắc chiếu cố lắm,Thầy Ngọc chốt lại điểm tổng kết văn của
tôi ở 4.5; Nhớ lâu vậy thôi, thực lòng tôi cảm thấy rất nhẹ nhàng khi nhận kết
quả đó, không buồn cũng chẳng hân hoan…..chắc ít có ai lại thờ ơ với kết quả
chơi vơi như vậy, với tôi thì lúc đó nghĩ thế là mãn nguyện rồi, tôi đã được
rèn luyện thói quen và có kỹ năng chấp nhận kết quả thấp. Từ bé sinh ra tôi vốn
đã ít người vồ vập, quan tâm nếu không muốn nói là lạnh nhạt, xa lánh; chỉ trừ
những người thân trong gia đình. Trong mười năm 1966-1977, biểu đồ học tập của
tôi khi học phổ thông là một đường phẳng dưới nền, có hai lần “sáng loé”, nếu
giầu trí tưởng tượng thì hãy tưởng tượng như ngọn nến lắt lay, bùng lên hai lần
khi đến đoạn bấc có nước. Lần thứ nhất 1967 khi học lớp 1, chữ viết của tôi khá
đẹp nhưng điểm không cao nên không được chọn vào đội thi học sinh giỏi; cuối
buổi lên lớp, chuẩn bị nghỉ cuối tuần, tuần tiếp theo nhà trường sẽ lập hội
đồng thi học sinh giỏi; cô giáo Hiển hỏi cả lớp : “Có em nào xung phong đi thi
học sinh giỏi không”; duy nhất, có một cánh tay thập thò..thế là tôi đi thi
“học sinh giỏi” môn văn. Đề bài là : “Tả cảnh sân trường em trong giờ ra chơi”.
Có lẽ “ma xó” chỉ điểm không thiếu chi tiết nào trên sân trường nên tôi “ẵm”
ngay giải nhất. Hân hoan chẳng được mấy ngày, kết quả học tập của tôi lại về
với mức cũ: trên /dưới điểm trung bình. Sau này học lịch sử đến những sự kiện
mà khởi nghĩa đã thắng lợi nhưng sau đó lại mất chính quyền ngay thì tôi liên
tưởng ngay đến kết quả học tập của mình: đúng là giành chính quyền đã
khó, giữ chính quyền càng khó hơn. Năm 1974, không hiểu tả xung hữu đột thế nào
mà hai môn văn và toán của tôi cũng đạt điểm khá cao, kết quả thi tốt nghiệp đủ
để được nhận thẳng vào lớp 8, không cần qua thi đầu vào; bạn bè nhìn tôi bái
phục; Bố tôi thưởng ngay cho ba tháng hè nghỉ hẳn chuyện học tập và gửi đến một
đội sản xuát của Nông trường Tô Hiệu, cho làm quen với lao động chân tay. Sau
ba tháng hè, về đi học thì tôi chẳng còn tý kiến thức nào trong đầu và lại lọt
vào danh sách “chăm sóc đặc biệt” của nhà trường. Năm 1975, chuyển về học ở
trường Bến Tre, do được phụ huynh trao đổi trước nên cô Trâm xếp cho tôi ngồi
giữa Mai và Hải, tưởng rằng thằng bé “nên người” ngay nhưng ngờ đâu kết quả lại
ngày càng thê thảm. Có lẽ lúc đầu cô Trâm tưởng hai bạn sẽ giúp tôi khi học tập
và làm bài kiểm tra, nhưng cô có biết đâu “chúng” săm soi, ghi sổ các tội “con
kiến” của tôi và mỗi lần kiểm tra thì tay che, tay viết, chẳng cho tôi một cơ
hội sao chép nào, thật là “gửi trứng cho ac”. Thôi, đành lòng vậy, cầm lòng
vây; chẳng ai người ta có nghĩa vụ phải yêu quý mình cả, kệ thôi, ghét họ cũng
chẳng được gì thì …..vậy, để cho có quan điểm và thể hiện bản lĩnh…
Bố tôi, một con người năng nổ, tiếng
nói của Ông một thời có trọng lượng trong Tỉnh, là người giám nghĩ giám làm;
hết mực thương con, và biết được trước những gì chúng sẽ gặp phải. Năm 1975,
Ông chuyển mẹ con chúng tôi về quê, một mình ở lại Sơn La tiếp tục công tác;
sau này, tôi mới biết đến từ “bất đồng quan điểm”. Mỹ miều thế thôi chứ trong
tổ chức nào cũng nảy sinh những mâu thuẫn và giải quyết mâu thuẫn một cách
quyết liêt; tất nhiên cái gì đến nó phải đến, chỉ có điều là do biết trước
đường đi của tôi nên Ông cố ở lại , chịu đựng thêm ba năm nữa, đẩy được tôi vào
trường đại học rồi Ông mới làm đơn nghỉ sớm và ba-lô, túi nải về quê. Rời chốn
quan trường về nhà buồn lắm, lúc ấy Ông mới 57 tuổi, Ông ủ rũ hàng tuần, rồi
cũng tự tìm ra nguồn vui cho bản thân, đồng thời đó cũng là kế sinh nhai cho
cuộc sống hiện tại. Có lẽ do trước kia Ông phụ trách về Nông nghiệp trong Tỉnh
nên Ông thực hiện đúng Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IV, tức là “Ưu tiên Nông
nghiệp một cách hợp lý”. Chỉ sau vài tháng chuẩn bị, bẵng đi một thời gian, đã
thấy đàn lợn con lăn lóc trong chuồng. Bố mẹ tôi đã quyết định nuôi lợn nái và
tham gia hội chăn nuôi khu vực Phúc Yên. Một hôm, từ trường về nghỉ cuối tuần,
qua cổng, tôi thấy trong sân có hai xe đạp cũ (nhìn kỹ, không thấy có xe
Favourit), tôi đi thẳng xuống bếp, Mẹ tôi đang lúi húi nấu cám, hỏi ai đang
ngồi với bố, mẹ tôi bảo có chú Ngọc, tổ trưởng hội chăn nuôi, đưa thú ý đến
chữa cho đàn lợn. Chết thật! người ốm còn được chứ lợn ốm thì gay quá, cả nhà
trông vào con lợn nái. Tôi ra ngay chuồng lợn, thấy “Nàng” đang khó nhọc thở,
nhìn tôi lơ đãng. Tôi cảm thấy buồn nẫu ruột, chẳng là Bố tôi bảo: xuất lứa này
sẽ mua cho tôi cái xe đạp Thống nhất để đi học cho chủ động… gay quá, chắc lại
lỡ kế hoạch rồi. Lên nhà trên, chào Bố và khách của Bố, thoáng giật mình, hình
như Thầy Ngọc dạy văn, rất nhanh tôi chào hai chú và Bố xong lại quay xuống
bếp; băn khoăn mãi, sao Thầy mình lại tham gia hội chăn nuôi? Thầy phải thanh
cao lắm cơ mà? Và tôi cũng coi như thầy trò chưa hề quen biết, không hiểu Thầy
có nhận ra tôi không? tôi cố lảng tránh Thầy, tôi sợ phải động trạm đến điểm
trung bình dưới năm hay tôi sợ phải nhìn thấy một sự thật là Thầy mà cũng phải
nuôi lợn, Thầy chỉ dạy tôi thôi chứ sao thầy lại dạy cả lợn; thế ra tôi cũng
bằng…… ah? Tôi không nghĩ là nuôi lợn cũng chỉ là một công việc bình thường và
đáng trân trọng như bao việc khác. Lúc đó, tôi chấp nhận là Bố mẹ tôi nuôi lợn
là để mưu sinh, để nuôi chúng tôi ăn học, nhưng tôi lại không giám chấp nhận
Thầy cũng phải mưu sinh và nuôi các em ăn học; Tôi chưa nhận thức được: lên lớp
là một nghề và nuôi lợn cũng là một nghề, tất cả đều đòi hỏi hiểu biết và nhiệt
tình như nhau; tôi vẫn coi nuôi lợn là một đẳng cấp thấp trong xã hội, Tôi
không giám thừa nhận Thầy là “Nhà nuôi lợn”, lúc đó tôi có cảm giác là “nhà
nông” có khi được xếp hàng cao hơn là “nhà nuôi lợn”, khi về hưu thì chỉ quanh
quẩn với mảnh vườn trồng hoa , vuông ao thả cá nhìn vào thấy thanh cao làm sao.
Hồi đó tôi chưa biết gì về đầu tư, vốn ban đầu và doanh thu, lãi xuất. Tôi vẫn
giữ suy nghĩ: Vinh dự nhất là Bộ đội, tiếp đến là Giáo viên, Bác sỹ, tiếp theo
là Công nhân, sau nữa là Nông dân… và nuôi lợn là không xếp hạng (lúc đó bộ máy
Công an còn sơ khai, thương nhân lại còn chưa được công nhận, chỉ được ám chỉ
miệt thị là “con phe”). Sau này, khi đất nước thực hiện “chính sách mở cửa”,
người ta nhìn lại lịch sử có những chuyện cười rơi nước mắt. Lúc đó, tôi mới
thấy sự ấu trĩ của một thời chưa xa, một thời mà nhiều người coi thường lao
động chân tay, làm gì lam lũ cũng lo bị coi thường. Người ta kể rằng một lần,
đội quy tắc khu phố đến lập biên bản: “Giáo sư Văn Như Cương nuôi lợn trên tầng
bốn khu tập thể…..” Ông rứt khoát không ký biên bản và yêu cầu đổi lại chủ ngữ
mới chấp nhận, tức là “Lợn nuôi giáo sư Văn Như Cương trên tầng bốn….”, Đọc
xong câu chuyện này tôi không thể không cảm phục suy nghĩ rất đời thường của
Giáo sư và cũng không thẻ không soi lại suy nghĩ của mình. Chuẩn mực cuộc
sống mà mình suy nghĩ bấy lâu nay đảo lộn hết cả. Con người ta, trước hết phải
làm con, làm người rồi mới làm được ông nọ bà kia.. tức là phải tồn tại trước
khi phát triển, Phát triển rồi thì mới thấy không con đường nào, nghề nào sang
hơn, hèn hơn nghề nào...
Hà nôi, 9.2013
