Thầy dạy văn lớp 10c năm 77, nhà Thầy ở Làng Mới, phía sau công ty TOYOTA
bây giờ, tôi biết vậy nhưng chính xác thì không, Thầy dạy môn học chính, có số
giờ lên lớp cao, nhưng có lẽ vì Thầy kiệm lời nên lũ học trò chưa giành cho Thầy
sự quan tâm đúng mực. 10c F có ai còn nhớ Thầy không? Tôi còn nhớ Thầy thấp, đậm,
trán cao, Thày nghiện thuốc lá .. dáng vẻ Thầy rất lam lũ và rất ít cười; sau mỗi
giờ lên lớp Thầy đi về phòng nghỉ giành cho giáo viên và hút thuôc, trống trường
điểm Thầy lại có mặt ngay, y như là Thầy chỉ đứng ngay hành lang vậy; tôi chưa
thấy khi nào Thầy ngồi lại trong lớp tâm sự cùng học trò, chắc Thầy muốn giành
cho lũ học trò một sự tự do thoải mái trong giờ giải lao.
Cuối học kỳ hai, năm học 1977, sau nhiều lần cân nhắc, chắc chiếu cố lắm,Thầy
Ngọc chốt lại điểm tổng kết văn của tôi ở 4.5; Nhớ lâu vậy thôi, thực lòng tôi
cảm thấy rất nhẹ nhàng khi nhận kết quả đó, không buồn cũng chẳng hân hoan…..chắc
ít có ai lại thờ ơ với kết quả chơi vơi như vậy, với tôi thì lúc đó nghĩ thế là
mãn nguyện rồi, tôi đã được rèn luyện thói quen và có kỹ năng chấp nhận kết quả
thấp. Từ bé sinh ra tôi vốn đã ít người vồ vập, quan tâm nếu không muốn nói là
lạnh nhạt, xa lánh; chỉ trừ những người thân trong gia đình. Trong mười năm
1966-1977, biểu đồ học tập của tôi khi học phổ thông là một đường phẳng dưới nền,
có hai lần “sáng loé”, nếu giầu trí tưởng tượng thì hãy tưởng tượng như ngọn nến
lắt lay, bùng lên hai lần khi đến đoạn bấc có nước. Lần thứ nhất 1967 khi học lớp
1, chữ viết của tôi khá đẹp nhưng điểm không cao nên không được chọn vào đội
thi học sinh giỏi; cuối buổi lên lớp, chuẩn bị nghỉ cuối tuần, tuần tiếp theo
nhà trường sẽ lập hội đồng thi học sinh giỏi; cô giáo Hiển hỏi cả lớp : “Có em
nào xung phong đi thi học sinh giỏi không”; duy nhất, có một cánh tay thập thò..thế
là tôi đi thi “học sinh giỏi” môn văn. Đề bài là : “Tả cảnh sân trường em trong
giờ ra chơi”. Có lẽ “ma xó” chỉ điểm không thiếu chi tiết nào trên sân trường nên
tôi “ẵm” ngay giải nhất. Hân hoan chẳng được mấy ngày, kết quả học tập của tôi
lại về với mức cũ: trên /dưới điểm trung bình. Sau này học lịch sử đến những sự
kiện mà khởi nghĩa đã thắng lợi nhưng sau đó lại mất chính quyền ngay thì tôi
liên tưởng ngay đến kết quả học tập của
mình: đúng là giành chính quyền đã khó, giữ chính quyền càng khó hơn. Năm 1974,
không hiểu tả xung hữu đột thế nào mà hai môn văn và toán của tôi cũng đạt điểm
khá cao, kết quả thi tốt nghiệp đủ để được nhận thẳng vào lớp 8, không cần qua
thi đầu vào; bạn bè nhìn tôi bái phục; Bố tôi thưởng ngay cho ba tháng hè nghỉ
hẳn chuyện học tập và gửi đến một đội sản xuát của Nông trường Tô Hiệu, cho làm
quen với lao động chân tay. Sau ba tháng hè, về đi học thì tôi chẳng còn tý kiến
thức nào trong đầu và lại lọt vào danh sách “chăm sóc đặc biệt” của nhà trường.
Năm 1975, chuyển về học ở trường Bến Tre, do được phụ huynh trao đổi trước nên
cô Trâm xếp cho tôi ngồi giữa Mai và Hải, tưởng rằng thằng bé “nên người” ngay
nhưng ngờ đâu kết quả lại ngày càng thê thảm. Có lẽ lúc đầu cô Trâm tưởng hai bạn
sẽ giúp tôi khi học tập và làm bài kiểm tra, nhưng cô có biết đâu “chúng” săm
soi, ghi sổ các tội “con kiến” của tôi và mỗi lần kiểm tra thì tay che, tay viết,
chẳng cho tôi một cơ hội sao chép nào, thật là “gửi trứng cho ac”. Thôi, đành lòng
vậy, cầm lòng vây; chẳng ai người ta có nghĩa vụ phải yêu quý mình cả, kệ thôi,
ghét họ cũng chẳng được gì thì …..vậy, để cho có quan điểm và thể hiện bản lĩnh…
Bố tôi, một con người năng nổ, tiếng nói của Ông một thời có trọng lượng
trong Tỉnh, là người giám nghĩ giám làm; hết mực thương con, và biết được trước
những gì chúng sẽ gặp phải. Năm 1975, Ông chuyển mẹ con chúng tôi về quê, một mình
ở lại Sơn La tiếp tục công tác; sau này, tôi mới biết đến từ “bất đồng quan điểm”.
Mỹ miều thế thôi chứ trong tổ chức nào cũng nảy sinh những mâu thuẫn và giải
quyết mâu thuẫn một cách quyết liêt; tất nhiên cái gì đến nó phải đến, chỉ có điều
là do biết trước đường đi của tôi nên Ông cố ở lại , chịu đựng thêm ba năm nữa,
đẩy được tôi vào trường đại học rồi Ông mới làm đơn nghỉ sớm và ba-lô, túi nải
về quê. Rời chốn quan trường về nhà buồn lắm, lúc ấy Ông mới 57 tuổi, Ông ủ rũ
hàng tuần, rồi cũng tự tìm ra nguồn vui cho bản thân, đồng thời đó cũng là kế
sinh nhai cho cuộc sống hiện tại. Có lẽ do trước kia Ông phụ trách về Nông nghiệp
trong Tỉnh nên Ông thực hiện đúng Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IV, tức là “Ưu
tiên Nông nghiệp một cách hợp lý”. Chỉ sau vài tháng chuẩn bị, bẵng đi một thời
gian, đã thấy đàn lợn con lăn lóc trong chuồng. Bố mẹ tôi đã quyết định nuôi lợn
nái và tham gia hội chăn nuôi khu vực Phúc Yên. Một hôm, từ trường về nghỉ cuối
tuần, qua cổng, tôi thấy trong sân có hai xe đạp cũ (nhìn kỹ, không thấy có xe
Favourit), tôi đi thẳng xuống bếp, Mẹ tôi đang lúi húi nấu cám, hỏi ai đang ngồi
với bố, mẹ tôi bảo có chú Ngọc, tổ trưởng hội chăn nuôi, đưa thú ý đến chữa cho
đàn lợn. Chết thật! người ốm còn được chứ lợn ốm thì gay quá, cả nhà trông vào
con lợn nái. Tôi ra ngay chuồng lợn, thấy “Nàng” đang khó nhọc thở, nhìn tôi lơ
đãng. Tôi cảm thấy buồn nẫu ruột, chẳng là Bố tôi bảo: xuất lứa này sẽ mua cho
tôi cái xe đạp Thống nhất để đi học cho chủ động… gay quá, chắc lại lỡ kế hoạch
rồi. Lên nhà trên, chào Bố và khách của Bố, thoáng giật mình, hình như Thầy Ngọc
dạy văn, rất nhanh tôi chào hai chú và Bố xong lại quay xuống bếp; băn khoăn mãi,
sao Thầy mình lại tham gia hội chăn nuôi? Thầy phải thanh cao lắm cơ mà? Và tôi
cũng coi như thầy trò chưa hề quen biết, không hiểu Thầy có nhận ra tôi không?
tôi cố lảng tránh Thầy, tôi sợ phải động trạm đến điểm trung bình dưới năm hay
tôi sợ phải nhìn thấy một sự thật là Thầy mà cũng phải nuôi lợn, Thầy chỉ dạy tôi
thôi chứ sao thầy lại dạy cả lợn; thế ra tôi cũng bằng…… ah? Tôi không nghĩ là
nuôi lợn cũng chỉ là một công việc bình thường và đáng trân trọng như bao việc
khác. Lúc đó, tôi chấp nhận là Bố mẹ tôi nuôi lợn là để mưu sinh, để nuôi chúng
tôi ăn học, nhưng tôi lại không giám chấp nhận Thầy cũng phải mưu sinh và nuôi
các em ăn học; Tôi chưa nhận thức được: lên lớp là một nghề và nuôi lợn cũng là
một nghề, tất cả đều đòi hỏi hiểu biết và nhiệt tình như nhau; tôi vẫn coi nuôi
lợn là một đẳng cấp thấp trong xã hội, Tôi không giám thừa nhận Thầy là “Nhà nuôi
lợn”, lúc đó tôi có cảm giác là “nhà nông” có khi được xếp hàng cao hơn là “nhà
nuôi lợn”, khi về hưu thì chỉ quanh quẩn với mảnh vườn trồng hoa , vuông ao thả
cá nhìn vào thấy thanh cao làm sao. Hồi đó tôi chưa biết gì về đầu tư, vốn ban
đầu và doanh thu, lãi xuất. Tôi vẫn giữ suy nghĩ: Vinh dự nhất là Bộ đội, tiếp
đến là Giáo viên, Bác sỹ, tiếp theo là Công nhân, sau nữa là Nông dân… và nuôi
lợn là không xếp hạng (lúc đó bộ máy Công an còn sơ khai, thương nhân lại còn
chưa được công nhận, chỉ được ám chỉ miệt thị là “con phe”). Sau này, khi đất nước
thực hiện “chính sách mở cửa”, người ta nhìn lại lịch sử có những chuyện cười rơi
nước mắt. Lúc đó, tôi mới thấy sự ấu trĩ của một thời chưa xa, một thời mà nhiều
người coi thường lao động chân tay, làm gì lam lũ cũng lo bị coi thường. Người
ta kể rằng một lần, đội quy tắc khu phố đến lập biên bản: “Giáo sư Văn Như Cương
nuôi lợn trên tầng bốn khu tập thể…..” Ông rứt khoát không ký biên bản và yêu cầu
đổi lại chủ ngữ mới chấp nhận, tức là “Lợn nuôi giáo sư Văn Như Cương trên tầng
bốn….”, Đọc xong câu chuyện này tôi không thể không cảm phục suy nghĩ rất đời
thường của Giáo sư và cũng không thẻ không soi lại suy nghĩ của mình. Chuẩn mực cuộc sống mà mình suy nghĩ bấy
lâu nay đảo lộn hết cả. Con người ta, trước hết phải làm con, làm người rồi mới
làm được ông nọ bà kia.. tức là phải tồn tại trước khi phát triển, Phát triển rồi
thì mới thấy không con đường nào, nghề nào sang hơn, hèn hơn nghề nào...
Hà nôi, 9.2013
